Wielka Synagoga w Tykocinie - synagoga znajdująca się w Tykocinie przy ulicy Koziej 2, w sąsiedztwie Małego Rynku. Jest obecnie drugą co do wielkości i jedna z najstarszych synagog w Polsce.

Historia

Synagoga została zbudowana w 1642 roku na miejscu starszej, drewnianej bożnicy. W XVIII wieku do narożnika północno-wschodniego dobudowano niską wieżę, która pierwotnie służyła jako więzienie dla Żydów. W latach 40. XIX wieku synagoga przeszła gruntowny remont. W XVII i XVIII wieku stanowiła wielki żydowski ośrodek intelektualny. Działało przy niej wielu znanych, szanowanych rabinów i talmudystów.

 

Podczas II wojny światowej, w 1941 roku hitlerowcy zdewastowali i ograbili wnętrze synagogi i urządzili w niej magazyny. Po zakończeniu wojny w synagodze na polecenie władz miejskich nadal znajdowały się magazyny, ale tym razem nawozów sztucznych. W 1965 roku w synagodze wybuchł pożar, który dopełnił dzieła niszczenia budynku, spłonęła unikalna biblioteka i archiwa gminy żydowskiej, a pozostałe cudem uratowane księgi wyrzucono do pobliskiej rzeki.

W latach 1974-1978 przeprowadzono gruntowny remont i konserwację synagogi. Od 1977 roku stanowi siedzibę Muzeum Kultury Żydowskiej w Tykocinie. Obecnie muzeum posiada bardzo bogatą ekspozycję judaiców oraz innych przedmiotów związanych z kulturą żydowską.

W głównej sali modlitewnej prezentowane są m.in. zabytkowe zwoje Tory nakryte koroną, tasy, tałesy, księgi, tefiliny, chanukije, menory, besaminki. W wieży urządzono pokój rabina oraz rekonstrukcję Seder Pesach, czyli wieczerzy paschalnej. W 1992 roku synagogę odwiedził prezydent Izraela Chaim Herzog.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu o wymiarach 18 na 18 metrów, w stylu barokowym i licznymi elementami późnorenesansowymi. Według niektórych źródeł wzorowana jest na warownej synagodze z Pińska z 1640 roku.

Synagoga jest obecnie przykryta wysokim łamanym dachem z czerwonej dachówki. Zastąpił on pierwotny dach, zasłonięty wysoką attyką. W północno-wschodnim narożniku stoi, w dolnej części kwadratowa, w górnej ośmioboczna, niska wieża, mieszcząca pierwotnie więzienia dla Żydów. Z trzech stron przylegają niskie przybudówki - niegdyś sklepiki, domy nauki, przedsionki oraz babińce, z których kobiety mogły obserwować modły przez zakratowane okienka.

Wewnątrz w głównej, kwadratowej sali modlitewnej sięgającej 9 metrów wysokości znajduje się popularne dla polskich synagog sklepienie dziewięciopolowe. W jej centralnym punkcie znajduje się bima, opierająca się na czterech masywnych filarach z bogatą renesansową dekoracją zakończonych baldachimem stanowiącym strop, wewnątrz której znajduje się szulham.

Na ścianach znajdują się barwne polichromie. Ich główny element dekoracyjny, obok ornamentów w kształcie wici roślinnych oraz lokalnych i egzotycznych zwierząt, to wielkie XIX-wieczne tablice z hebrajskimi i aramejskimi cytatami biblijnymi oraz tekstami modlitw.

Na ścianie wschodniej znajduje się rzeźbiony w kamieniu, niezwykle bogato zdobiony Aron ha-kodesz, zasłonięty bogato tkanym, nowym parochetem. Został ufundowany przez Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha i Fundację Judaica. Sala ma obniżoną posadzkę nawiązującą do słów psalmu: "Z głębokości wołam do ciebie, Panie!". Do sali prowadzi wejście przez obszerny Przedsionek, mieszczący niegdyś biura kahału i sąd gminny.

Dawniej synagogę i pobliskie budynki gminy żydowskiej otaczał arkadowy mur z bramą, który po wojnie nie został odbudowany. Przed wejściem do synagogi widać jeszcze fundamenty zniszczonych kramnic, pochodzących z pierwszej połowy XVIII wieku.

Obiekt zabytkowy znak.svg Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 81 w dniu 24 stycznia 1957 roku.

Legendy

Z synagogą związana jest legenda o rabinie, który przybył do Tykocina pod koniec XVI wieku i umieścił w wielkim żyrandolu amulety z wypisanymi modlitwami. Te amulety, według tradycji tykocińskiej, miały chronić Żydów od różnych nieszczęść.

I wydarzył się kiedyś bardzo groźny wypadek. W czasie uroczystej modlitwy w wigilię święta Jom Kippur, kiedy cała synagoga była wypełniona ludźmi, kobietami i mężczyznami, którzy wspólnie się modlili (a było pewnie z tysiąc albo i więcej osób), urwał się nagle żyrandol. Zaczął spadać, wszyscy zaczęli krzyczeć, ale dzięki wstawiennictwu tego świątobliwego rabina żyrandol spadł w takim miejscu, że nikogo nawet nie ranił.

Muzeum w Tykocinie czynne jest dla zwiedzających codziennie
(oprócz poniedziałków i dni świątecznych)

od 1 maja do 30 września - w godz. 10:00 - 18:00
od 1 października do 30 kwietnia - w godz. 10:00 - 17:00

sobota - wstęp bezpłatny

Ostatnie wejście zwiedzających na wystawy odbywa się
na godzinę przed zamknięciem muzeum

CENY BILETÓW
bilet normalny 10 zł
bilet ulgowy 5 zł
bilet rodzinny 20 zł (dorośli i dzieci, maksymalnie 5 osób)

Wejściówka na imprezy: spotkania, wykłady, koncerty - 1 zł

Wstęp na wystawy w wieży Synagogi
„Pokój Rabina" i „Seder Pesach"
bilet normalny 3 zł
bilet ulgowy 2 zł
bilet rodzinny 8 zł (dorośli i dzieci, maksymalnie 5 osób)

opłaty za oprowadzanie:

20 zł - grupy organizowane przez szkoły
30 zł - inne grupy

opłaty za zajęcia edukacyjne:

lekcja muzealna - bilet ulgowy w cenie 5 zł od osoby + opłata 20 zł od grupy
zajęcia interaktywne - bilet ulgowy w cenie 5 zł od osoby + opłata 30 zł od grupy

Grupy zorganizowane prosimy o wcześniejsze zgłoszenie,
tel. 85 718-16-13, kom. 509 336 597