Newsletter

Chcesz otrzymywać najnowsze informacje z regionu, nowo dodanych obiektach turystycznych? Zostań subskrybentem naszego newslettera!


(*) - pole obowiązkowe

Statystyka

  • Wszytkich: 4619034
  • W tym roku: 83880
  • W tym miesiącu: 37009
  • Dziś: 192
  • Online: 23

Twierdza Osowiec

Nazwę miejscowości Osowiec należy tłumaczyć jako miejsce odludne, posępne, osowiałe, smutne i opuszczone. Inne pochodzenie nazwy można upatrywać od gatunku drzew, tj. osiki. Podówczas na tutejszych gruntach rósł las osowy, czyli osikowy.
Będąc w Osowcu zauważymy wiele obiektów fortyfikacyjnych, są to budowle, fortyfikacje i umocnienia twierdzy Osowiec znanej z 6,5-miesięcznej obrony podczas I wojny światowej. Na początku XX wieku zaliczanej do najnowocześniejszej twierdzy świata. Nigdy nie została zdobyta.

 

Twierdza Osowiec była to typowa twierdza zaporowa. Usytuowana w zwężeniu bagien biebrzańskich miała stanowić osłonę kolei i szlaku komunikacyjnego Białystok - Królewiec.

Twierdza zbudowana została w latach 1882-1887 (pierwsze prace projektowe prowadzone były już od 1873) i modernizowana do 1892 r. Głównym projektantem twierdzy był gen. Eduard Iwanowicz Totleben. Ponownie zmodernizowana została po wojnie rosyjsko-japońskiej 1904-1905. Na początku I wojny światowej uzupełniona została elementami fortyfikacji polowej.

Przed II wojną światową, już pod zarządem wojska polskiego, została wzmocniona fortyfikacjami stałymi.

Twierdza jako jedna z nielicznych nigdy nie została zdobyta, a jej obrona w 1915 roku przeszła do historii, stąd porównana została z działaniami wojennymi w 1916 r. pod Verdun we Francji.

W skład twierdzy wchodziły 4 forty: Centralny - fort nr 1, Zarzeczny - fort nr 2, Szwedzki - fort nr 3 i Nowy - fort nr 4. Pierwsze trzy forty projektował inż. woj. ppłk. Rościsław Krassowski, natomiast fort IV inż. woj. kpt. szt. Nestor Bujnicki, ten sam, który projektował Twierdzę Modlin. Fort IV był pierwszym i jedynym fortem w Imperium Rosyjskim, którego obiekty w całości wylewano jako betonowe monolity.

Główną pozycję obronną stanowił fort Centralny, będący cytadelą twierdzy. Przedmoście na prawym brzegu rzeki Biebrzy tworzyła tzw. pozycja za rzeką z fortem nr 2, nazywanym Zarzecznym, oraz pozycje wysunięte „Sośnieńska" i „Las Białoszewski". Twierdza Osowiec stanowiła prototyp współczesnego rejonu umocnionego oraz przykład skutecznego połączenia elementów fortyfikacji stałej i polowej. Fort I był obiektem o niespotykanej wielkości (2,6 km w obwodzie). Na jego terenie oprócz budowli bojowych znalazły się dwupiętrowe ceglane koszary dla wojska, lazaret, baraki magazynowe, ceglane i drewniane domy dla kadry oficerskiej oraz cerkiew.

Garnizon twierdzy stanowiło około 3 dywizji piechoty, 12 szwadronów kawalerii, 69 dział fortecznych oraz 24 działa polowe kalibru 107 i 152 mm.

W I wojnie światowej garnizon twierdzy prowadził walki obronne od 20 września 1914 roku, odpierając szturm jednej niemieckiej dywizji piechoty wspartej 8 bateriami oblężniczymi (60 dział kalibru 150 mm i 210 mm). W późniejszym okresie (30 stycznia - 8 sierpnia 1915) twierdzę bezskutecznie oblegał niemiecki korpus w składzie 40 batalionów piechoty, wsparty ogniem 17 baterii oblężniczych (68 dział, w tym 4 moździerze 420 mm, 16 kalibru 350 mm, 16 dział kalibru 210 mm, 20 dział kalibru 150 mm i 12 dział kalibru 107 mm). Jednak przez kilka miesięcy wojska niemieckie nie uzyskały powodzenia ostrzałem artyleryjskim i szturmami piechoty. Ostatecznie do zdobycia twierdzy Niemcy zdecydowali się na użycie gazów bojowych (30 baterii miotaczy gazu). Rankiem 6 sierpnia 1915 roku pod Osowcem armia pruska użyła gazów bojowych - gazowych związków chloru i bromu. Chmura gazu po pokonaniu 10 km osiągnęła szerokość 8 km i wysokość 10-15 m. Wojska rosyjskie w tym czasie nie miały na wyposażeniu masek przeciwgazowych, w wyniku użycia gazów Rosjanie ponieśli olbrzymie straty. Na „Pozycji Sośnieńskiej" trzy kompanie były zagazowane, w jednej pozostało 40 żołnierzy, na „Pozycji Las Białogrady" z trzech kompanii przeżyło 60 żołnierzy z dwoma karabinami maszynowymi. W odległości 12 km od miejsca wypuszczenia gazów we wsiach Żodzie, Owieczki i Kramkówka Mała ofiarami byli cywile. Jednak szturm twierdzy siłami 7 batalionów Landwehry (ok. 7 tys. żołnierzy) nie przyniósł powodzenia. Przeprowadzony kontratak poparzonych i duszących się żołnierzy rosyjskich nazwany był „atakiem trupów".

Twierdza została ewakuowana dopiero na rozkaz dowództwa rosyjskiego 23 sierpnia 1915 roku w związku z ogólną sytuacją na froncie. Przed ewakuacją wojska rosyjskie zdołały zniszczyć część budowli (prawie w całości fort II Zarzeczny).

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i opuszczeniu ziem polskich przez Rosjan 23 lutego 1919 roku twierdzę przejęła armia polska.
Od chwili wejścia do twierdzy naszego wojska głównie usuwano zniszczenia wojenne i odzyskiwano materiały budowlane. Niestety, przy tej okazji popełniono kilka błędów. Najboleśniejszy z nich jest związany z nadmierną rozbiórką Fortu IV przez Okręgowy Wydział Robót Publicznych w Białymstoku. W latach 1920 - 1928 Twierdza Osowiec nie miała stałego garnizonu. Przez cały ten okres kwaterowały w Osowcu różne polskie formacje. W 1928 r. utworzony został Batalion Szkolny KOP, który w marcu 1930 r. został przemianowany na Centralną Szkołę Podoficerską Korpusu Ochrony Pogranicza. Jej ostatnim dowódcą był ppłk Tadeusz Tabaczyński, który we wrześniu 1939 r. dowodził 135 rez. pp, utworzonym na bazie CSP KOP.

Przed wybuchem II wojny światowej twierdza wzmocniona została fortyfikacjami stałymi przez wojsko polskie.

W kampanii wrześniowej twierdza Osowiec odegrała tylko bierną rolę, Niemcy pamiętali bowiem skuteczną obronę twierdzy przez Rosjan w poprzedniej wojnie.

Wkraczające z Prus wojska niemieckie nie atakowały twierdzy Osowiec, lecz obeszły ją, przełamując polską obronę w rejonie Wizny. 13 września 1939 roku wojska niemieckie na krótko przejęły twierdzę, 26 września 1939 roku przekazały ją Armii Czerwonej, zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow i późniejszymi ustaleniami niemiecko-sowieckimi.

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej wojska niemieckie zajęły Osowiec 27 czerwca 1941 r. Gdy trzy lata później do Osowca zaczął zbliżać się front niemiecko-sowiecki, 14 sierpnia 1944 r. wojska niemieckie opuściły główną część twierdzy, znajdującą się na lewym brzegu Biebrzy (forty I, III i IV). W rękach niemieckich pozostał fort II (Zarzeczny), położony na prawym brzegu rzeki. Na kilka miesięcy linia frontu ustabilizowała się na Biebrzy. W styczniu 1945 r. wojska niemieckie wycofały się z ostatniego fortu twierdzy (fortu II).

Od 1953 r. w twierdzy Osowiec ponownie rozlokowano jednostkę wojskową - Składnicę Wojsk Lotniczych przeniesioną z Torunia (Centralna Składnica Amunicji Wojsk Lotniczych). Obecnie na terenie twierdzy Osowiec znajduje się Składnica Amunicji 11 Rejonowej Bazy Materiałowej (RBM).

Obecnie spośród czterech fortów Twierdzy Osowiec tylko dwa są w stanie „używalności" (Fort I i Fort III). Fort II (Zarzeczny), zniszczony podczas działań wojennych, jest pod nadzorem starostwa powiatowego w Mońkach i wejście na teren fortu jest niebezpieczne. Fort IV (Nowy) jest również zniszczony, znajduje się na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego i przez jego teren została wytyczona turystyczna trasa historyczno-przyrodnicza. Fort I (Centralny) i Fort III (Szwedzki) są własnością wojska; Fort III jest niedostępny, jednak Fort I (Centralny) dzięki działaniom Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego (OTF) w chwili obecnej jest częściowo udostępniony dla turystów i ma wytyczone trasy do zwiedzania. Na terenie Fortu Centralnego znajduje się Muzeum Twierdzy Osowiec, którym opiekuje się Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne.

Twierdza Osowiec jest jednym z największych zimowych skupisk nietoperzy w kraju.
Na fortach gniazduje bielik i wiele innych ptaków. Na stałe zadomowiły się łosie, sarny, bobry, itd.
Ze schronami, podziemnymi korytarzami i innymi budowlami fortyfikacyjnymi, od dawna wiążą się liczne legendy. Twierdza ma też swoje duchy, w tym Czarną Damę i tunel śmierci, w którym pokutuje od 1912 r. duch oficera rosyjskiego. Na szczęśliwego znalazcę oczekuje również zakopana gdzieś w ziemi kasa, jednego z pułków rosyjskich.

Zwiedzanie Twierdzy Osowiec i Muzeum: w każdy dzień tygodnia od godz. 10.00 do 15.30. Ewentualne zamówienia telefonicznie: kom.600941954 Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne Osowiec-Twierdza 19 -110 Goniądz

 

Inne portale:
noclegi na Jurze noclegi nad morzem noclegi w Beskidach noclegi na mazurach